Enflasyon, genel fiyat seviyesinin sürekli ve genel bir şekilde artmasıdır. Bu durum, para biriminin satın alma gücünün düşmesi ve dolayısıyla tüketicilerin daha az mal veya hizmet satın alabilmesi anlamına gelir. Enflasyon, ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarının ortalama olarak nasıl değiştiğini gösterir.
Enflasyon nasıl hesaplanır?
Enflasyonun hesaplanmasında genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) veya üretici fiyat endeksi (ÜFE) gibi endeksler kullanılır. TÜFE, tüketicilerin satın aldığı mal ve hizmetlerin fiyatlarının zaman içinde nasıl değiştiğini izler. ÜFE ise üretim aşamasındaki mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimleri takip eder. Enflasyon oranı, bu endekslerin belirli bir dönemdeki yüzdesel değişim oranı olarak hesaplanır.
Enflasyon, ürün ve hizmetlerdeki fiyat artış hızı anlamına gelir. Enflasyonun düşmesi, fiyatların düşmesini değil, fiyat artış hızının yavaşlamasını ifade eder.
- Fiyat Endeksi Seçimi: Enflasyonu ölçmek için ilk adım, hangi fiyat endeksinin kullanılacağını belirlemektir. En yaygın kullanılanlar TÜFE ve ÜFE'dir.
TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi): Bu endeks, tüketicilerin satın aldığı mal ve hizmetlerin bir sepetindeki fiyat değişimlerini izler. TÜFE, genellikle gıda, giyim, konut, ulaşım ve eğlence gibi çeşitli kategorilerdeki ürün ve hizmetleri içerir.
ÜFE (Üretici Fiyat Endeksi): Üretici fiyatlarındaki değişimleri ölçer ve genellikle mal ve hizmetlerin toptan satış fiyatlarına dayanır.
- Fiyat Sepetinin Oluşturulması: Seçilen endeks için bir "fiyat sepeti" oluşturulur. Bu sepet, ekonominin tipik bir tüketicisi veya üreticisi tarafından düzenli olarak satın alınan ürün ve hizmetlerden oluşur.
- Fiyatların Toplanması ve Karşılaştırılması: Belirli bir başlangıç yılı veya dönemi (baz yılı) seçilir ve bu yılın fiyatları, sonraki yılların fiyatları ile karşılaştırılır. Fiyatlar, belirli aralıklarla (genellikle aylık) toplanır ve analiz edilir.
- Endeks Hesaplaması: Her bir ürün ve hizmetin fiyatındaki değişim, tüm sepetin fiyatındaki toplam değişimi hesaplamak için bir araya getirilir. Endeks, baz yılındaki fiyatların yüzdesi olarak ifade edilir.
- Yüzdesel Değişim Hesaplama: Enflasyon oranı, endeksin belirli bir dönemde (genellikle yıllık) ne kadar değiştiğinin yüzdesi olarak hesaplanır. Örneğin, TÜFE'nin bir yıl içinde %5 arttığı tespit edilirse, bu dönem için yıllık enflasyon oranı %5 olarak belirlenir.
Enflasyon türleri nelerdir?
- Talep Enflasyonu: Talebin arzı aştığı durumlarda ortaya çıkar. Tüketicilerin harcama gücü arttığında, daha fazla mal ve hizmet talep edilir ve bu durum fiyatların yükselmesine yol açar.
- Maliyet Enflasyonu: Üretim maliyetlerindeki artışların fiyatlara yansıması sonucu oluşur. Örneğin, hammadde fiyatlarındaki artış veya işçilik maliyetlerindeki yükseliş maliyet enflasyonuna neden olabilir.
- Yapısal Enflasyon: Ekonomik yapıdaki dengesizlikler ve verimsizlikler sonucu ortaya çıkar. Uzun süreli yapısal sorunlar, fiyatların sürekli yükselmesine neden olabilir.
- Hiperenflasyon: Kontrolden çıkan ve çok yüksek oranlarda gerçekleşen enflasyon türüdür. Bu durumda para biriminin değeri hızla düşer ve ekonomik istikrar ciddi şekilde bozulur. Aylık %50’yi aşan enflasyona hiperenflasyon denir.
- Yüksek Enflasyon: Aylık %5-10 aralığındaki enflasyon oranını ifade eder.
- Ilımlı Enflasyon: İç ve dış ticaret dengelerini etkilemeyen ve doğal kabul edilen enflasyon aralığıdır. Yıllık %4-6 aralığındaki enflasyon oranı ılımlı karşılanır.
Türkiye’de güncel yıllık enflasyon (2023)
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’e göre 2023 yılında Türkiye’de yıllık enflasyon %64,77 olarak gerçekleşmiş, en yüksek enflasyon oranı %93,24 ile lokanta ve otellerde olmuştur. Bu sektörleri %82,06 ile eğitim, %79,59 ile sağlık ve %72,01 ile gıda fiyatları izlemiştir.
Deflasyon nedir?
Deflasyon, enflasyonun zıddı olarak tanımlanabilir ve genel fiyat seviyelerinin sürekli ve genel bir şekilde düşmesi durumudur. Bu, para biriminin satın alma gücünün arttığı ve tüketicilerin aynı miktarda parayla daha fazla mal veya hizmet satın alabileceği anlamına gelir. Deflasyon genellikle ekonomik durgunluk dönemlerinde görülür.
Stagflasyon nedir?
Stagflasyon, ekonomik büyümenin durakladığı veya negatif olduğu, işsizlik oranının yüksek olduğu ve aynı zamanda enflasyonun yüksek seviyelerde seyrettiği bir ekonomik durumu ifade eder. Bu terim, "stagnation" (durgunluk) ve "inflation" (enflasyon) kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir ve genellikle ekonomi politikaları için zorlu bir durum olarak kabul edilir.